Wystawa „Szachy Sandomierskie” w Zamku Królewskim jest skupiona
wokół wyjątkowego, XII-wiecznego zestawu bierek do królewskiej gry,
odnalezionego w Sandomierzu w 1962 r. Wystawa jest rzadką
sposobnością, by zobaczyć oryginały słynnych szachów.

W roku 1962, podczas badań wykopaliskowych, prowadzonych na Wzgórzu
Staromiejskim w Sandomierzu przez Eligię i Jerzego Gąssowskich,
archeologów z Polskiej Akademii Nauk, odkryto wykonane ręcznie z
poroża jelenia szachy, nazwane później sandomierskimi. Znalezisko do
tej pory uznawane jest za unikatowe, przede wszystkim dlatego, że
obejmuje prawie cały komplet bierek dla dwóch graczy (brakuje tylko
trzech pionków).

Bierki szachowe odkryte w Sandomierzu wykonane zostały w stylistyce
arabskiej. W związku z zakazami Koranu, zabraniającymi realistycznego
przedstawiania istot żywych, Muzułmanie przekształcili pierwotne
hinduskie wzory figur w formy abstrakcyjne, a warstwę znaczeniową
ukryli pod postacią geometrycznych symboli. Figury szachowe, należące
do kompletu sandomierskiego, mają swoje analogie w znaleziskach
najczęściej pojedynczych bierek z Niemiec, Francji, Włoch,
Skandynawii i dawnej Rusi. Zdobienie szachów w postaci prostych linii
nacięć oraz wykonanych cyrklem kółeczek jest typowe także dla
wyrobów wczesnopolskich z poroża i kości, może wskazywać na ich
miejscowe pochodzenie. Również tworzywo, poroże jelenia, należy do
pospolicie używanych na naszych ziemiach. Ostateczne wyjaśnienie
proweniencji szachów byłoby możliwe po przeprowadzeniu badań
specjalistycznych surowca, z jakiego zostały wykonane.

Przez dekady ten wyjątkowy zespół zabytków pozostawał w zbiorach
naszego Muzeum w formie depozytu, jednak dzięki wsparciu prof. Andrzeja
Buko oraz zrozumieniu prof. Jerzego Maika, Dyrektora Instytutu
Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie udało się pozyskać ten
unikatowy zestaw bierek szachowych na własność Muzeum Okręgowego w
Sandomierzu.

Termin ekspozycji

Czerwiec – Wrzesień 2020 r.